Για τον Jan Tichy, η φωτογραφία δρόμου είναι πάθος, πηγή καλλιτεχνικής έκφρασης και κάτι άλλο ακόμα. Είναι ένα μεγάλο σχολείο.
Όποιος έχει δοκιμάσει τη φωτογραφία δρόμου το καταλαβαίνει: είναι απαιτητική. Είναι σκληρή δουλειά, τολμηρή, εξαντλητική, με δόσεις αδρεναλίνης. Μια μέρα φωτογράφισης στον δρόμο... σε αλλάζει. Όλα αυτά, μας λέει, τον κάνουν καλύτερο φωτογράφο, τόσο στον δρόμο όσο και οπουδήποτε αλλού.
"Ο δρόμος σε διδάσκει πολλά", εξηγεί ο Jan, "ελέγχεις τη φωτογραφική μηχανή πιο γρήγορα και αποκτάς μια άλλη οπτική. Το πιο σημαντικό όμως είναι το πώς αντιδράς: γίνεσαι πιο γρήγορος και αρχίζεις να αποτυπώνεις πιο αποτελεσματικά αυτές τις στιγμές σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Και όλες αυτές τις δεξιότητες μπορείς να τις αξιοποιήσεις για τη φωτογράφιση πορτρέτων, γάμων ή όπου αλλού φωτογραφίζεις ανθρώπους."
"Ως φωτογράφος δρόμου, επιδιώκω να είμαι αθέατος, απαρατήρητος... Δεν θέλω να καταστρέψω τη στιγμή με την παρουσία μου. Το ίδιο ισχύει τώρα που κάνω φωτογραφίσεις γάμων. Και στις δύο περιπτώσεις διαπιστώνω ότι οι άνθρωποι βγαίνουν πιο φυσικοί όταν δεν ξέρουν ότι βρίσκομαι εκεί. Προσπαθώ να τραβήξω τις φυσικές αντιδράσεις τους. Σε κάποιους φωτογράφους δρόμου αρέσει να είναι μέρος της εικόνας, θέλουν να προκαλούν. Εγώ όμως θέλω να είμαι αόρατος."
Το καλύτερο απ' όλα, όπως λέει ο Jan, είναι ότι έχεις στη διάθεσή σου ένα ελεύθερο πεδίο για να μαθαίνεις: "Στον δρόμο μπορείς να φωτογραφίσεις όπου θες, όποτε θες. Η αίσθηση της ελευθερίας είναι εθιστική: αρχίζει να σου αρέσει και αφιερώνεις όλο και περισσότερο από τον ελεύθερο χρόνο σου". Εξ ου και ο βασικότερος κανόνας του δρόμου: να έχεις πάντα μια φωτογραφική μηχανή μαζί σου. Καθώς η φωτογραφία δρόμου εξ ορισμού βασίζεται στην ευκαιρία, ο Jan κουβαλάει πάντα μαζί του μια φωτογραφική μηχανή, είτε την Sony α9 είτε την RX1. "Ό,τι φωτογραφίζω στο δρόμο είναι ευκαιριακό. Τα πάντα. Και πάντα υπάρχει κάτι να φωτογραφίσω, ακόμα κι αν περιμένω απλώς το λεωφορείο ή το τραμ. Έχεις μόνο μία ευκαιρία. Δεν μπορείς να ξανατραβήξεις τη φωτογραφία. Αν αφήσω τη μηχανή στο σπίτι για μία μέρα, σίγουρα θα δω κάτι καταπληκτικό και θα το μετανιώσω!"
Ποιες τεχνικές χρησιμοποιεί για να φωτογραφίζει χωρίς να φαίνεται; Όπως λέει, το μυστικό είναι εν μέρει η προσέγγιση και εν μέρει η τεχνολογία. "Με βοηθάει πολύ μια οθόνη με κλίση, για να φωτογραφίζω στο ύψος της μέσης. Οι περαστικοί δεν με βλέπουν και, αν δεν με βλέπουν, βγαίνουν φυσικοί. Όταν κάνεις τη σύνθεση έτσι, οι άνθρωποι νομίζουν ότι ρυθμίζεις τη φωτογραφική μηχανή ή ότι ελέγχεις τις φωτογραφίες, στην πραγματικότητα όμως φωτογραφίζεις. Αυτή η τεχνική φωτογράφισης στο ύψος της μέσης είναι καθοριστική για το ύφος μου."
Δίνει επίσης ένα πλεονέκτημα, λέει ο Jan, όταν φωτογραφίζεις σε πολυσύχναστα μέρη και ώρες, με ακόμα περισσότερους ανθρώπους που είναι αποσπασμένοι και αγνοούν την παρουσία σου. Του αρέσει να δουλεύει και σε τουριστικά σημεία, "όπου όλοι έχουν μια φωτογραφική μηχανή στα χέρια τους."
Ένας άλλος τρόπος για ενδιαφέρουσες φωτογραφίσεις δρόμου χωρίς να τραβάς την προσοχή είναι να βρεις μια καλή σύνθεση ή καλό φως και να περιμένεις να μπει το θέμα στο καρέ. Ο Jan εφαρμόζει συχνά αυτή τη μέθοδο: τη θεωρεί πιο αποτελεσματική. "Το να τραβήξεις μια εξαιρετική στιγμή στον δρόμο δεν είναι απλό. Δεν ξέρεις πότε ή πού θα συμβεί. Κάποιες φορές είσαι τυχερός, αλλά προτιμώ να βρίσκω μια σύνθεση και να περιμένω. Μπορεί να είναι ένα υπέροχο πλάνο ή μια αντανάκλαση... και περιμένω να μπουν στο πλάνο οι περαστικοί, να αλληλεπιδράσουν και να συμβεί κάτι. Μερικές φορές νομίζουν ότι μπήκαν κατά λάθος στη φωτογραφία και ζητούν συγγνώμη, δεν καταλαβαίνουν ότι αυτοί είναι το θέμα, και αυτό είναι καλό!"
Στήνει τη φωτογραφική μηχανή όσο πιο απλά γίνεται, για να μην σπαταλά χρόνο και ενέργεια στις ρυθμίσεις. "Έτσι αντιδρώ πιο γρήγορα", λέει, και συνεχίζει "Άλλοι φωτογράφοι θέλουν να αλλάζουν, για παράδειγμα, τη φωτομέτρηση όλη την ώρα, ανάλογα με το τι φωτογραφίζουν. Εμένα όμως με καθυστερεί. Και προκαλεί περισσότερα λάθη. Προτιμώ τα πάντα να είναι ουδέτερα, στις τυπικές ρυθμίσεις, ώστε να δουλεύω και με το ένα χέρι."
"Φωτογραφίζω με προτεραιότητα διαφράγματος, αλλά τη χρησιμοποιώ με Auto ISO. Είναι πρακτική λειτουργία καθώς επιλέγει τη μεγαλύτερη ταχύτητα κλείστρου που μπορεί να πατηθεί, ανάλογα με το υψηλότερο ISO που θέλεις να χρησιμοποιήσεις. Το βάζω συνήθως στο 1/500sec, όχι πιο κάτω, και αλλάζω το ISO. Αυτές οι φωτογραφικές μηχανές χειρίζονται τον θόρυβο καταπληκτικά. Μπορώ να κινηθώ από τον λαμπερό ήλιο στη σκιά γνωρίζοντας ότι η μηχανή θα προσαρμοστεί."
Όσον αφορά την εστίαση, ο Jan χρησιμοποιεί συνεχή AF με το μικρότερο επιλέξιμο σημείο AF και το αλλάζει αναλόγως. Αλλά εξαρτάται επίσης από το Eye-AF της α9, "ειδικά, όταν δεν μπορώ να ελέγξω την εστίαση στην οθόνη. Όσο ευρύτερη είναι η ζώνη, τόσο μεγαλύτερα είναι τα περιθώρια σφάλματος, έτσι θα την έκανα ακόμη μικρότερη αν μπορούσα! Και φωτογραφίζω μόνο μεμονωμένες φωτογραφίες, όχι σε ριπή 20fps. Έτσι επικεντρώνομαι στη συγκεκριμένη στιγμή."
Τυχαίνει να υπερισχύει η ανάγκη να καταγραφεί η στιγμή έναντι των τεχνικών πτυχών της ευκρίνειας; "Ναι, αν υπάρχει μια σπουδαία στιγμή ή ένα συναίσθημα, κλείνω τα μάτια και λέω "δεν είναι τέλειο, αλλά θα το επιλέξω επειδή είναι αληθινό". Όπως η φωτογραφία με τις γυναίκες που διασχίζουν τον δρόμο, είναι σχεδόν θολές, αλλά η εικόνα είχε ενέργεια, αντί για ευκρίνεια. Η ευκρίνεια είναι σημαντική, πρέπει να ξέρεις πώς να την πετύχεις, όμως δεν αρκεί για τη φωτογραφία δρόμου, απλά προσθέτει αξία. Κάθε εικόνα αποτελείται από στρώματα: το φως, η εστίαση, η σύνθεση, η ιστορία... όσα περισσότερα βάζεις, τόσο περισσότερο βελτιώνεται".
"Η φωτογραφία μού χάρισε το μεγαλύτερο δώρο, το να βλέπω τον κόσμο με μια μοναδική οπτική. Υπάρχει τόση ομορφιά και μαγεία γύρω μας που αξίζει να αποτυπωθεί. Το μόνο που χρειάζεται είναι να συνεχίσετε να την ψάχνετε και να είσαστε πάντα σε ετοιμότητα."
